Bu artı mı, bu mu 2022 boyunca azaldı anlamadan yıl sonunda TÜİK’in yüzde 64 enflasyon açıkladığını da kontrol ettik. Herkes ‘Biz neler yaşadık’ diye birbirine bakarken, zamlar ‘Yağmur yağdır Mevlam’ şeklinde devam etti. 2023’e böyle girerken 2 yıl önceki faturalar, makbuzlar ceplerinden çıkmasa her şeyin fiyatı normal diye düşüneceğiz. Psikolojimiz bozulmasın diye tıpkı ’50 First Kisses’ filmindeki gibi her gün fiyat hafızasını temizleyerek markete gidiyoruz. Belki bizimki daha çok ‘Eternal Sunshine of the Spotless Mind’ ama bu sefer indirimi de anlamıyoruz. Ne pahalıydı ne de ucuz.
“Fiyat algım bozuk.”
Mahallede pazarda, alışverişte, Twitter’da, TikTok’ta herkesin algısı çatışırken, Melis Karaca T24’te sosyal medya ve ekonomistlerle konuyu araştırdı. ‘Son zamanlarda ‘fiyat algım bozuldu’ dediğiniz örnekler nelerdir?’ o da sordu İşte cevaplar?
“98 yaşından beri çölyak hastasıyım ve glütensiz ürünler tüketiyorum. İstisnasız glütensiz ürünler Türkiye’de her zaman Avrupa’daki glütensiz ürün fiyatlarına göre çok değerli olmuştur. Gıda fiyatları yükselirken Kur ve enflasyon nedeniyle bu ürünlerde de artış oldu ama artık aradaki fark daha az.” Şimdi değerli dediğimiz, alamadığımız şeyleri alıyoruz. Bütün algımız bozuldu. Geçmişte bu eserleri satın almak, alt ve orta gelir grupları için zenginlik demekti. Şimdi o kadar umursamıyoruz ama umursamıyoruz.”
“DİZÜSTÜ BİLGİSAYARA bakıyorum. Ucuz mu değerli mi ayırt edemiyorum. 10 bin TL’den başlayıp 50-60 bin TL’ye gidiyor. Normalde 1.000$’a sıradan bir laptop için çok iyi ama laptoplar 1000$ değerinde. 1.000 (19-20 bin TL) çok eski, görüyorum.”
“Ortalama bir mahalle berberi saç traşı için 100 TL alıyor. 100 TL çok büyük bir para değil ama işçilikle kıyaslarsak normal mi, ucuz mu, değerli mi bilemiyorum.”
“Çalışabilir kalitede laptop 10 bin TL civarında, bilindik, lüks olmayan markaların eşofmanları 2 bin TL civarında. 5 eşofman nasıl bir bilgisayar fikrim yok.”
“Market alışverişi 1.000 TL, eylül ayında 1.200 TL’ye çok bilinen bir marka gözlük aldım.”
i2.sdacdn.com
“Çedar peynirinin kıymadan daha değerli olduğunu görünce cheddar algım değişti.”
cdn.karar.com
“İSPARK’a 70 TL verince kahveye verilebiliyor gibi. Sanatsal etkinlikte sınır yok. Kişi başı 700-1000 TL ortası uygun geliyor. ön 750-1.000 tl tribünden izleme ücreti 300-600 tl satış elemanı fiyatı görünce birden fazla kişinin geldiğini ama biletlerin bitmek üzere olduğunu söyledi çok önemli bir konu var dengesizlik.”
“Merak etmemek için iki kol saati aldım. Son 3-4 ayda internetten toplam 20 bin TL sipariş verdim. “Bu fiyata bir daha bulamam, piyasaya göre çok ucuz” diyerek aldım.
Atilla Yeşilada, “Toplumda çok önemli bir fiyat duyarsızlığı oluşmaya başladı” diyor ve bunun ekonomik ve sosyal sonuçları olduğunu söylüyor.
Ekonomist Yeşilada, insanların yaşadığı kafa karışıklığının iktisatta bir olgu olduğunu belirterek, enflasyonun kısa sürede çok daha hızlı yükselip düştüğü ortamlarda insanların paranın satın alma değerini hesaplayamadığını, nominal rakamların çok hızlı büyüdüğünü ve toplumun bu duruma düştüğünü söylüyor. makul değeri ile kafamızda büyük bir karmaşaya sürüklenir.
Bu ortamda pahalılık algısı için kur hesabı yaptığını söyleyen Yeşilada, “TÜİK verilerine güveniliyorsa TÜFE’ye bölünerek de pahalılık hesabı yapılabilir” diyor.
Durumun toplumsal sonuçları açısından toplumun ucuz mu yoksa değerli mi olduğu sorusuna yanıt bulamadığı için kimi suçlayacağını bilmediğini, fahiş karlar ve maliyetler ortasında bir tespit yapamayacağını da söylüyor.
prof. Selva Demiralp, fiyatlardaki hızlı artışın bir iş veya hizmet için değerli çıkarımlar yapmayı imkansız hale getirdiğini söylerken, bunun enflasyonun tipik bir yan etkisi olduğunu açıklıyor.
İlk tepki olarak tüm işler pahalılaşırken, düzeltme dönemlerinde tüm işler aynı anda artmadığı için fiyat karşılaştırmalarının zorlaştığını belirtiyor. Bu ortamda tüketim alışkanlıkları değişir, yatırım iştahı gevşer ve fiyat duyarsızlığı oluşur.
Demiralp, bir yandan enflasyonun daha da yükseleceği beklentisiyle bazı tüketim mallarına olan talebin öne çekileceğini, diğer yandan pahalılık algısı bozulduğunda harcamaların ertelenebileceğini söylüyor.
